با معروف ترین بازار تاریخی جنوب کشور آشنا شویم؛ «بازار وکیل» شیراز

ایران، سرزمین هزار رنگ هزار نقش، اقلیم آب انبارها، قناتا و مساجد و حماما و بازارهای عریض و طویله که هر یک، گوشه ای از شکوه تمدن بزرگ پارس رو به رخ میکشه و با این سازه ها میشه تاریخ و فرهنگ این مرز و بوم رو به نظاره نشست.

فرقی نمی کنه که شما به خونهای تاریخی تبریز سفر کنین یا بازار هزار ساله قزوینیا رو مشاهده کرده یا باغا و قناتا، حموم و آب انبارهای یزد و کاشون و اصفهان رو ناظر باشین. همه، سبک زندگی و شکوه معماری و توانمندی طراحی و خلاقیت مهندسی ایرانیان رو در دوران جورواجور تاریخ بازگو می کنه که واسه ایرانگردان عاشق، تاملی بر آفاق و انفس بوده و واسه مردم عادی، به راه بادیه رفتن و خلاص شدن از نشستن باطل . . .

ما در ایران، بازارهایی داریم که قدمت چند صد ساله اونا، گوشه ای از تاریخ سرزمین اهورایی رو به تصویر میکشه و دیدنشون هر بار، ناگفته های بسیاری رو عیان می کنه و بازار زیبای وکیل شیراز هم از این قانون مستثنی نیس.

با سرویس گردشگری ما، امروز به بازار وکیل شیرازیا میریم تا از قابلیتای فرهنگی و تجاری اون آشنا شیم.

با ما همراه شید.

بازار وکیل؛ داستان ۲ قرن تلاش

یکی از زیباترین و قدیمی ترین بازارهای ایران در شهر ادب و فرهنگ و هنر و مقصد شماره یه گردشگری این سرزمین قرار داره.
شهر حافظ خلوت نشین و سعدی شیرین سخن و دیار بهار نارنجای مست کننده، اعتباری به بلندای نام ایران داشته و یکی از مقصدهای دیدنی گردشگری اون، همین بازار وکیله.

جایی که میشه بخشی از تاریخ معاصر شهر رو در اون جستجو کرد و شکلای جور واجور و اقسام پوشیدنیا و خوراکیا و نوشیدنیای خوشمزه شیرازیای خونگرم رو در اون مشاهده و مصرف کرد.

به قول شاعر:

به شیراز آی و فیض روح قدسی                  بجوی از مردم صاحب کمالش

بازار وکیل، همونجوریکه از اسمش پیداست، یادگار جذاب دوران کریم خان زند، وکیل الرعایای عهد زندیه س. شیراز، از مهم ترین شهرهای ایران در دوران جورواجور بوده و در دوره های مختلفی مثل آل مظفر، مقر حکومت ایران بود. پس از اون وقتی کریم خان زند، شیراز رو پایتخت کشور کرد، آبادانی و رفاه و پیشرفت این شهر در دستور کار قرار گرفت و ما تماشاگر ساخت قلعه ها،‌ حصارا و کاروانسرهای بزرگ در شهر هستیم.

در میون این همه ابنیه ای که در تاریخ معاصر شیراز مشاهده می شه، بازار وکیل، مثل گوهری تابناک بر تارک هنر و معماری شیراز می درخشه. گفته شده که شروع ساخت اون از سال ۱۱۳۶ هجری شمسی شروع شد و حدود بیست سال هم به طول رسید.

پس از ساخت بازار وکیل، قلب تجاری شیراز در این محل می تپید و بازم هم ادامه پیدا کرد.
در دوره های متفاوت، تغییرات و تعمیرات اساسی در کالبد بازار وکیل انجام شد.
مثلا در سال ۱۳۱۵ هجری شمسی، با ساخته شدن خیابون زند،‌ رابطه راسته شمالی با دامه خود تا چهار جهت بزرگ بازار قطع گردید و بخشی از راسته شمالی شامل ۸ طاق و کاروانسرای قوامی و یه تیکه از کاروانسرای روغنی از روی زور و اینکه دیگه چاره ای نیس خراب شد.

البته تازگیا هم اسنادی با قدمت حدود ۱ قرن در بازار کشف شد که در اون، قیمتا و خرید و فروشای مواردی در بازار اون زمان دیده می شد.
این بازار یکی از آثار ملی کشوره که در سال ۱۳۵۱ ثبت ملی شد و با امید به اینکه پرونده اون واسه ثبت جهانی هم در سالای آینده به یونسکو ارسال شه.

در بازار وکیل بخرین

در بازار وکیل، خیلی از سوغات جذاب و خوشمزه و دیدنی شیرازیا رو میشه مشاهده و خرید کرد.
از درب ورودی تا انتهای بازار، مثل بازار رضا شیراز و بازار قزوین و بازار مسقف تبریزیا، سرتا سر بازار رو مغازه های رنگارنگ با جنسای گول زننده پر کرده که هر رهگذری رو با هر سلیقه و مرام و احتیاجی، به سمت خود جذب می کنه.

بعیده کسی وارد این نمایشگاه بزرگ از غذاها و لباسا و اجناس خونه و امثالهم شه و دست خالی برگرده. شاید نوع چیدمان اجناس در مغازه ها هم که خیلی با روش مدرن امروزی همراه نیس، در جذب مخاطب و مشتری اثر داشته باشه. البته در بازار وکیل، شما می تونین اجناسی پیدا کنین که کیفیت و البته قیمتی بسیار بیشتر از اجناسی باشه که در بیرون بازار دیدین.

پارچه های خوب  و مرغوب با قیمتای مناسب در کنار سوغات خوشمزه و تازه شیرازیا، از جمله انتخابای شماره ۱ گردشگران به دیار ادب و شعر و بهار نارنجه. مسقطی، شکلای جور واجور عرقیجات، شیرینیای سنتی و خشکبار و ادویه شیرازیا، از جمله سوغات این دیار بوده که در بازار وکیل فت و فراوون پیدا میشه.

ساعت کار بازار معمولا در روزای آخر هفته و عید، تا دیر وقته اما در روزای عادی معمولا تا ۵ و ۶ بیشتر کار نمی کنه.

معماری بازار وکیل

بازار وکیل، معماری خاصی داره که خیلی خیلی مهمه و دانشجویان هنر و معماری، معمولا به عنوان مطالعه موردی (case study) از بافت و طرح و نقش این بازار در مقالات و گزارشات کیفی خود استفاده می کنن. این بازار در مساحتی به وسعت بیست و هزار متر مربع ساخته شده و مثل خیلی از بازارهای سنتی کشور،‌ اندرونی داره.

بهترین معماران وقت در طراحی و ساخت بنا استفاده کرده شدن و گفته شده که طرح کلی اون، اقتباسی از بازارچه اصفهان و بازار قیصریه س. پس مشاهده عناصر معماری صفویان در بازار وکیل خیلی آسونه. مصالحی که در بازار استفاده شده، گچ و آهک بوده که روی پایه های از تخته سنگای تراشیده ساخته شدن.

بازار جوری سفت ساخته شده که زلزله های شیراز تا کنون نتونسته آسیب جدی به اون وارد کنه.
هرچند بعضی از سازه های مغازه ها فرسوده شده و با اخطار مسئولان در چند ماه گذشته پس از حادثه تلخ پلاسکو تهران همراه شد، اما تعمیر اساسی بازار لازمه.

در بازار وکیل مثل مراکز خرید بزرگ، هر بخشی از بازار بنا به کارای صنعتی و خدماتی که در اون روی میده، نام به خصوصی داره که از اون جمله میشه به بازار بلورها، بازار شمشیرگرها، بازار خیاطا و بازار سراجا اشاره کرد.

ویژگی معماری بازار

باید گفت که یکی از مهم ترین فاکتورهای جدا کننده بازار وکیل با بعضی از بازارهای سنتی ایران، ارتفاع و بلندی سقف راستها هستش که ابهت خاصی رو به این بنای تاریخی بخشیده. راستها از کف زمین، حدود ۱۰ متر ارتفاع داشته که در فضای عالی رو ساختن.

البته بازار وکیل به نسبت بعضی از بازارهای سنتی کشور کمی عریض تره. موضوع بعدی، روش نور گیری بازاره که در سقف،‌ روزنهایی کار گذاشته شده که از تابش مستقیم نور به داخل جلوگیری کرده و درهنگام بارش بارانای شدید، مانع ورود حجم زیاد آب به داخل بازار می شه.

اگه به بازار وکیل مراجعه کنین و بالای حجره ها رو ببینین می فهمین که بیشتر حجره ها، پنجره هایی داره که در تهویه هوا و ایجاد دمای مناسب بنا نقش مهمی داشته و باعث تشکیل فضایی مناسب واسه فروشندگان و خریداران می شه.

با این حال، مغازه های بازار، از سکوهایی برخورداره که اونو از دیگر بازارها متفاوت می کنه.
در گذشته بر دیواره این سکوها تزییناتی وجود داشت که با گذشت زمان از بین رفته، این سکوها مثل پیشخوانایی در مغازه های کنونیه که فاصله ای رو میان فروشنده و خریدار بوجود میاره.

از جمله ویژگی دیگه بازار که میشه اشاره کرد، پایین تر قرار گرفتن بازار از سطح خیابونه. تا چند دهه پیش اختلاف سطح بازار و خیابون ۱۴ پله بود که با گذشت زمان به دلیل انباشتن خاک و مصالح به کف بازار حالا این اختلاف به ۵ تا ۶ پله کاهش پیدا کرده.

از نظر بعضیا، یکی از خاص ترین فاکتورهای جدا کننده این بازار با بقیه بازارهای کشور،  «چهارسوق» بزرگ و بزرگ اون بوده که زیبایی خاص داشته و تزئینات گوشواره ای، طاق سازی و کنج سازی اون نشانی از توانمندی معماران ایرانیه.

گشتی در سرای مشیر

یکی از جذاب ترین بخشای بازار وکیل رو باید سرای مشیر دونست که از اون به گلشن بازاری قشنگتر هم یاد می کنن. در جوار بازار وکیل قرار داره و البته جزیی از بازار وکیل نیس.
این سرا در سال ۱۳۴۵ هجری شمسی به فهرست آثار ملی شیرازیا اضافه شد.

این سرا در عصر قجر به دستور میزرا ابوالحسن خان مشیر الملک که از وزرای فارس بود ساخته شد.
زیبایی سرای مشیر به دلیل ساختمون هشت گوش و سردر زیبای اون هستش.
سردر زیبای سرای مشیر از کاشی کاری عالی برخورداره و در بخش زیری سردر کتیبه ای به صورت کاشی کاری شده هست که با خط زیبای نستعلیق توضیحاتی در مورد سازنده بنا میده.

البته پایین تر از کتیبه قبل، دو سنگ از جنس مرمر هست که عباراتی با موضوع هدفای ساخت سرا و پایان ساخت اون در تاریخ ۱۲۸۲ هجری قمری، نوشته شده.
در کنار این سنگای مرمری کاشی کاری زیبایی با طرح گیاه، گل و برگ دیده می شه.

بنای سرای مشیر از ۲ طبقه تشکیل شده و حجره هایی رو با دربای چوبی از جنس ساج و منبت کاری شده، مشاهده می کنین. در وسط حیاط این سرا حوض بزرگی که ۸ ضلعیه، هست که دور و بر اون با درختای نارنج و گل و گیاه تزیین شده.
از سرای مشیر می تونین به بازار مشیر و بازار نو مشیر رفته و از این بازارها هم دیدن کنین.

گشتی در فضای داخلی بازار وکیل

دکوراسیون داخلی بازار وکیل، از جمله جذابیتای اون هستش.
دکوراسیون داخلی بازار، شکل صلیبی داشته و از پنج ورودی در سراسر بازار تشکیل شده.
۴ راسته اصلی شمال، جنوبی و شرقی غربی هم تشکیل شده که شاخه اصلی بازار رو در واقع دو راسته شمال و جنوبی تشکیل میده.

البته، راسته شمالی از دو بخش تشکیل شده که بازار نو و راسته شمالی از اون جمله س. در واقع، راسته شمالی بازار ( راسته اصلی بازار وکیل شیراز ) از دروازه اصفهان شروع شده و به چهار جهت بزرگ بازار ختم می شه.

راسته شمالی فرعی که از انتهای بازار نو شروع می شه به راسته کلاه دوزان هم معروفه که از ۴۸ طاق و ۸۲ باب حجره تشکیل شده، هم اینکه ۳ کاروانسرای احمدی، روغنی و گمرک در ضلع شرقی اون واقع شدن که در اون نزدیکیا بازار ترمه فروشان رو هم پیدا می کنین.

یکی از قسمتای باحال بازار وکیل شیرازیا، قسمت کلاه دوزانه که در روزگاری نه خیلی دور، مخصوص فروش و تولید کلاه بوده اما امروز جنسای مختلفی در اون عرضه می شه.
یکی از مهمترین ویژگیای کلاه دوزان نزدیکی اون به بازار نو و دروازه اصفهان بوده که محل تجمع و گذرگاه مردم عادی، عشایر و افراد آبادیای نزدیک شیرازه.

این ویژگی باعث شده که این راسته در مقایسه با بقیه بخشای بازار پذیرای مردمون بومی بیشتری باشه. بازار نو هم از دروازه اصفهان شروع می شه و تا چهار راهی که کاروانسرای گمرک در ضلع جنوب شرقی اون واقع شده، ادامه پیدا میکنه.

بازار نو بسیار طویل بوده و جنسای متفاوتی در اون به فروش می رسه. بازار نو به وسیله میرزا یوسف اشرفی مازندرانی یکی از وزرای ایالت فارس در دوره قاجار، بنا گردیده. ایشون با ساخت این بازار و اتصال اون به راسته شمالی بازار وکیل باعث پیشرفت این مجموعه شد.

چهار جهت بازار وکیل

چهار جهت بازار وکیل، در واقع تقاطع راستهای اصلی شرقی -غربی و شمالی-جنوبی چهارسوق بزرگ بازار رو تشکیل میده. گفته شده که در گذشته هم در مرکز چهارسوق حوض بزرگ مرمری قرار داشت که حالا از بین رفته.

آب این حوض از آبراهی که از زیر بازار ترکش دوزان عبور می کرده تامین می گشت و به دلیل بالا اومدن کف بازار که قبلا توضیح دادیم خراب شد.
در غرب چهار جهت راسته ترکش دوزان قرار داره که از ۱۱ طاق و ۲۲ حجره تشکیل شده و مرکز فروش شکلای جور واجور دست بافت و زیر اندازه.

اگه به بازار وکیل و چهار جهت برید و به سمت شرق حرکت کنین، به راسته ای می رسین که علاقه بندان اسمشه. این بازار از ۱۹ طاق و ۳۸ باب حجره تشکیل شده و در گذشته محل فروش و تولید شکلای جور واجور نخ، روبان، نوار ابریشمی و مثل این کالاا بوده که حالا خبری از این نوع جنسا و کارگاه های تولید اون نیس و به جای اونا قالی فروشان و عطاریا مشغول به کارن.

در راسته جنوبی بازار وکیل، استه “بزازان” اسمشه و از چهار جهت شروع می شه و به گوشه جنوبی سرای مشیر ختم می شه.
کلمه بزاز به معنی پارچه فروشه در این بخش می تونین بهترین پارچه ها رو پیدا کنین.

بررسی بازارهای ایران نشون میده که یکی از اساسی ترین و مهم ترین بخشای بازار، به فروشندگان قماش و منسوجات تعلق می گرفت و در گذشته از این بخش می شد به شرایط اقتصاد و رفاه مردم فهمید.

در میونه بازار بزازان در ضلع غربی اون راسته بازاری هست که به بازار شمشیرگران مشهوره، در دو طرف این بازار ۲۲ باب حجره قرار داره.
در قدیم شکلای جور واجور سلاحای سرد در این بخش ساخته و پرداخته می شد اما امروزه بیشتر دست بافتهای عشایر رو پیدا می کنین.

بازار وکیل امنه؟

نایب رییس شورای شهر شیراز تازگیا گفته بود که بازار وکیل و تموم بازارها و انشعاب‌های این مجموعه رو، یکی از نقاط غیرایمن در شیرازه و تاکید کرد: با اینکه از نظر شکلی، بازار وکیل با ساختمون پلاسکو قابل قیاس نیس اما از نظر انباشتگی مواد قابل اشتعال و نوع فعالیت‌های این بازار و ویژگی‌های فیزیکی، اگه آتیش سوزی ای در این منطقه حادث شه، شک نداشته باشین به سرعت مجموعه‌ای گسترده رو در بر می‌گیرد و احتمال وقوع فاجعه‌ای رو به‌دنبال داره..

طالبان گفت: به نظر می‌رسد مجموعه‌های شهرداری، شورا، آتیش‌نشانی، میراث فرهنگی و تموم نه هادها و سازمان‌های در رابطه باید فکری جدی و اساسی واسه ارتقای ایمنی و دید کردن استانداردهای ایمنی رو واسه بازار وکیل، داشته باشن.

اون خواهان تخصیص اعتبارات لازم از طرف نهادهای مربوطه به بحث ایمن‌سازی بازار شد و گفت: این موضوع تا حدود زیادی به صاحبان و بهره‌برداران از اماکن تجاری در بازار وکیل هم بستگی داره.

با این حال در اواخر اسفند ۹۵، مدیرکل میراث‌فرهنگی، صنایع‌دستی و گردشگری استان فارس گفت: متأسفانه تخلفاتی از طرف کسبه بازار در سال‌های گذشته و در مورد ایجاد سازه و تأسیسات انجام شده که واسه رسیدگی به اون‌ها، طی روزای آینده کارایی اجرا می شه.

«مصیب امیری» در نشست هم‌اندیشی ساماندهی بازار وکیل شیراز، گفت: طی روزای آینده، تیم‌ مشترکی از یگان حفاظت میراث فرهنگی، شهرداری منطقه تاریخی و نمایندگان شورای بازار، تخلفات انجام شده از طرف کسبه در ساخت و سازه ها رو رصد می‌کنن.

امیری گفت: بازار وکیل ، یکی از شاهکارهای معماری و آثار بی‌مانند دوران زندیه با کاربرد اقتصادیه و به‌منظور حفظ و نگهداری این اثر تاریخی مهم باید کارگروه خاصی تشکیل شه.

پیشنهادای بازار گردی

۱- قبل از سفر به دیار شیراز، ظرفیتای گردشگری و اقامتی اونو با اداره کل گردشگری و میراث فرهنگی و صنایع دستی شیراز چک کنین.

۲- زینت خونهای شیراز، خونه زینت الملکه که بازدید از اونو مثل بازار وکیل در دستور کار بذارین.

۳- مثل باقلوای یزد و گز اصفهان و سوهان قم که جاهای مخصوصی واسه جفت و جور با کیفیت ترین شکلای جور واجور ان هست، مسقطی و شیرینیا و عرقیجات دیار بهار نارنج هم در جاهایی خاصی، کیفیت خاصی در اختیار مشتریان قرار میگیره. از اهالی و مغازه داران درباره این مقصدای شکم گردی هیجانی سوال کنین.

۴- پیشنهادای تریپ ادوایزریا  و لونلی پلنتیا در سفر به شیراز رو یادتون نره.

۵- بهترین فصل سفر به شیراز، اردیبهشته.

۶- در سفر به شیراز، فرصتای هوایی و اقامتی رو از زورق و پین تا پین جستجو کنین.

۷- بازار وکیل شیراز تنها یه بازار واسه خرید و فروش نیس و با یه اثر ملی مواجه هستیم.

حفظ این بنا،‌ وظیفه ملیه.

۸- اگه قصد خرید در بازار وکیل رو دارین، اجناس مورد نظر خود رو فهرست کرده و قیمت اونا رو در مغازه های بیرون بازار بررسی کنین.

آخرین خبرها از دنیای گردشگری ایران و جهان رو در دنیای سفر و آرزو سفر دنبال کنین.