برگزیده ای از اصطلاحات کوچه بازاری ایرانی قسمت 100

 

 

دست بده داشتن-بخشنده بودن

به چشم-اطاعت می شود

افتادگی(پریشانی، احتیاج)

پاکار-امر بر-پادو-مباشر
دو پا در یک کفش کردن-سماجت و اصرار کردن
ترک بیلمز-آدم نادان
زیر پای کسی را درآوردن-زیر پا کشی کردن

ترکیدن بغض- بغض کسی ترکیدن

به خاک سیاه نشستن-بدبخت و ذلیل شدن

آلت فعل-وسیله‌ی انجام کار

پشت چیزی گذاشتن-با پشتکار دنبال چیزی رفتن-کاری را با اراده ی محکم دنبال کردن

 
زنکه-لفظی توهین و تحقیرآمیز به زن

حرص گرفتن-ناراحت شدن-لج کردن

دو تا شدن-خم شدن-دو لا شدن

 

زیر کردن-کسی را زیر وسیله ی نقلیه گذاشتن که موجب آسیب یا مرگ او شود

ذلیل شدن-خوار و زبون شدن-بیچاره شدن

تفنگ انداختن-تیراندازی با تفنگ

خون کسی را به جوش آوردن-کسی را بسیار خشمگین ساختن

چاپچی-دروغ گو-لاف زن

پچ پچ کردن-نجوا کردن-زیر گوشی حرف زدن

 

خبر مرگش-خدا مرگش بدهد

پس پس رفتن-رو به عقب گام برداشتن

ریغ-مواد درون امعا و احشا

داش مشدی-لوطی محل-آن که غرور جوانی دارد

خیر ندیده-نفرینی است به معنی امیدوارم خیر نبیند

امروزه روز-این روزها-در این دوره و زمانه

این در و آن در زدن-برای انجام کاری کوشش بسیار کردن

بازداشتگاه-زندان موقت

آماده‌باش-حالت آماده بودن برای رویارویی با خطر

اِحلیل خوردن(فریب خوردن)

به گوش خر یاسین خواندن-بی اعتنایی کردن به حرف و نصیحت- از این گوش گرفتن و از آن گوش در کردن

پاپاسی-مبلغ ناچیز-پشیز

رنگ دادن و رنگ گرفتن-رنگ به رنگ شدن

 
چنار امام زاده صالح-متلک بد
حواس پرتی-پریشان حواسی-فراموش کاری

آفت(زن عشوه‌گر و فتنه‌انگیز)

بُز آوردن-بد آوردن-بد شانسی آوردن

باد کردن-به فروش نرفتن-کسی را به کاری سخت برانگیختن

زه کشیدن-سخت شدن زخم-کشیدن عضله ها

 

با کله-دانا-چیز فهم-خردمند

جواب گو-مسئول-آن چه یا آن که با امری مقابله می کند

از خیر چیزی گذشتن-از چیزی صرفنظر کردن

پس گذاشتن کسی-از کسی جلو افتادن

چُر-ادرار

پلاسیدن-پژمرده شدن-از دست رفتن تازگی و شادابی

از نافِ جایی آمدن-کاری را به‌خوبی اهل جایی انجام دادن

پلاسیده-پژمرده-چروکیده

دک و دهن-دک و پوز

تا-توانایی

اداره بازی(پرداختن بیش از حد به تشریفات زاید اداری)

 
از دل و دماغ افتادن(شور و نشاط خود را از دست دادن، بی‌حوصله شدن)

پادویی کردن-فرمان برداری از استادان در مورد کارهای سرپایی-فراهم آوردن مقدمات

اشرفِ خر-حریصی که زیان کند-نه خود خورد و نه به دیگران خوراند
خر چسونه-در مقام تحقیر به شخص خقیر و ناقابل می گویند-نام حشره ای است

دوا به خورد کسی دادن-مسموم کردن-به زور به کسی دارو یا مشروب خوراندن

 

اوت بودن-بی‌خبر بودن-از مرحله پرت بودن

اسم شب(کلمه‌ی رمز برای عبور به هنگام شب)

دور افتادن-فاصله گرفتن-پرت افتادن

راست روده شدن-اسهال گرفتن

باری از دوش کسی برداشتن-رنج و زحمت کسی را کم کردن

پارتی بازی-حزب بازی-انجام کار از طریق سفارش و توصیه

دهنه ی کسی را کشیدن-جلو حرف زدن کسی را گرفتن

آسمان گرفتن(فراگرفته شدن آسمان با ابر یا مه)
حوصله ی کسی سر رفتن-خسته و کسل شدن-بی تاب شدن

زدن به تور-به چنگ آوردن-تصاحب کردن

خر کسی از کرگی دم نداشتن-از حق خود گذشتن-از حرف خود برگشتن

پاپی چیزی بودن-چیزی را دنبال کردن-به چیزی محل گذاشتن

ژوری-هیئت داوران

زار زار-گریه ی شدید

رودربایستی داشتن-ملاحظه کردن-پروا داشتن

دبوری-بی سر و پایی-ولگردی

 

به دهان کسی نگاه کردن-مطیع به گفته ی کسی بودن-حرف کسی را بکار بستن

خیره-بی شرم-پر رو

از دندۀ چپ پا شدن(سخت عبوس و کم‌حوصله بودن)

جوخه ی آتش-جوخه ای که مامور تیراندازی است

زهره ترک شدن-زهره آب شدن

خر بی یال و دم-احمق-نادان
پنج دری-اتاقی که پنج در دارد

 

 

از این رو به آن رو شدن-یکسره دگرگون شدن-به‌کلی تغییر کردن

تا فیها خالدون-تا پایان-همه و همه
 

چشم روشن شدن-شاد و خرسند شدن

رنگ به رنگ شدن-از خجالت یا خشم سرخ و زرد و سفید شدن

رو افتادن-علنی شدن-آشکار شدن
زیر زبان کشی-با زرنگی از کسی حرف بیرون کشیدن-زیر پا کشی

چار چنگولی-سفت و محکم-با دست ها و پا ها

دیگ بار گذاشتن-گذاشتن دیگ غذا بر اجاق

بازداشتگاه-زندان موقت

خبر گرفتن-پرسیدن

چفت-چسیده-تنگ-زنجیر در

دستی پز-نانوایی که در خانه نان می پزد

خود را بستن-پول دار شدن

 

 
رکابی-دارای رکاب-پیاده ای که به دنبال سواری بدود

بند آمدن-متوقف شدن

دست زدن-لمس کردن

با کسی ندار شدن-با کسی خودمانی

اجاق‌کور(نازا، بی فرزند)

خود را به موش مردگی زدن-خود را ناتوان

تو بحر چیزی رفتن-در چیزی دقیق شدن-سخت متوجه ی چیزی شدن

از زور پسی-از روی ناچاری-اجبارن

چله دار-کسی که در روز چهلم مرگ عزیزی عزاداری کند

چربیدن-برتر بودن-پیش بودن

تبرک کردن-با برکت ساختن-خجسته کردن

چارده معصوم-پیامبر اسلام و دخترش فاطمه و امام علی و یازده امام دیگر شیعیان

آبدست(ماهر، استاد)

اله و بله-چنین و چنان

 

از پا درآمدن(افتادن، سخت خسته و درمانده شدن)

دزد سر گردنه-کاسب نادرست و گران فروش

تلخه-تریاک-سوخته

دست از سر کسی برداشتن-کسی را رها کردن-به حال خود گذاشتن

دم و دود-مجلس گرم مهمانی-دود تریاک و شیره و سیگار و چپق

بسم الله-جمله ای که هنگام آغاز به کاری و یا به هنگام تعجب و حیرت می گویند-بفرمائید ! این گوی و این میدان

آب بستن در چیزی-آبکی و رقیق کردن

افسار کسی را شل کردن-به کسی آزادی کمی دادن
آتش‌پاره(شوخ و شنگ، فرز و چالاک، کرم شبتاب)

 

جاده صلف کن-کسی که موانع را از سر راه بر می دارد-آلت دست
درق دروق-درق درق

به گوزی بند بودن-سست و ناپایدار بودن

دیپلم-مدرک پایانی دبیرستان-گواهی نامه-تصدیق

 

چشمم روشن-از تو انتظار نداشتم
خفه شدن-سکوت کردن-کسل شدن از تکرار حرفی

 

 

از جنب و جوش افتادن(آرام گرفتن، شور و هیجان خود را از دست دادن)

دندان کسی پیش کسی گیر کردن-عاشق کسی شدن-شیفته ی کسی شدن

بلا به دور-بلاها دور باد

چفت کردن دهان-خاموش شدن-رازداری کردن
پر پر زده-ور پریده-نفرینی با آرزوی جان کندن کسی
روادید-اجازه ی ورود به یک کشور-ویزا

پیچ گوشتی-وسیله ای که با آن پیچ را باز و بسته می کنند

زیر لب خندیدن-تبسم کردن

جارچی گری کردن-دهن لقی کردن-خبری را منتشر کردن

 

دسته کوک-ساعتی که از محل دسته کوک می شده است

چله نشینی-خانه نشینی

افت کردن-کاهش یافتن-کم شدن

دست کسی آمدن-آگاهی پیدا کردن-فهمیدن-بو بردن

آبکی(بی‌ارزش، از روی بی‌علاقگی)

به خط کردن-به صف کشیدن

خوش معامله-خوش حساب-کسی که آلت تناسلی قوی دارد

چرب کردن-روغن یا کرم مالیدن

دلپخت-پختن مغر چیزی

آفتاب‌زردی-غروب آفتاب

دست راستی-از جناح راست-موافق حکومت

چارچوب-قاب-چهار چوب که چیزی را در بر گیرند

 

این تن بمیرد-سوگندی که یا در اصرار و یا در اثبات حرف خود یاد می‌کنند

 

با خرس توی جوال رفتن-با آدم ناجور همدم و همکار شدن

آخرین تیر ترکش-آخرین تدبیر
جمع کردن-گرد آوردن

زنده دل-آدم با شور و حرارت-پرنشاط

پشه کسی را لگد زدن-با دردی اندک بنای گله و زاری گذاشتن

پِتِه-گرفتن زبان-لکنت

 
در معامله را گذاشتن-در قال را گذاشتن

پیش انداختن-جلو انداختن-مقدم داشتن

دار و دسته-پیروان و اطرافیان

اجل معلق-مرگ ناگهانی

ارواح بابات(به هنگام سرزنش برای ناکام شدن در کاری گفته می‌شود)

خُردمُرد شدن-ریزه ریزه شدن

پرداخت کردن-صیقل دادن-جلا دادن

اختلاط کردن(بی‌هدف از این در و آن در گفت‌وگو کردن)

دال-خمیده-کج

چو-شایعه

اشرفِ خر(حریصی که زیان کند، نه خود خورد و نه به دیگران خوراند)

چارگوش-مربع-دارای چهار زاویه-چهار خانه

دوختن چشم-زل زدن-با دقت چیزی را نگاه کردن

آب‌کور(کسی که سودش به دیگران نمی رسد)
دور ریختن-دور انداختن-بیرون ریختن

بزرگداشت-احترام-تکریم

 

اجل معلق-مرگ ناگهانی

 
پِتِه-گرفتن زبان-لکنت

از سر کسی زیاد بودن(بیش از حد توانایی و ظرفیت کسی بودن)

دست به دست مالیدن-تردید نشان دادن-هیچ کاری نکردن
اوستاکار(استادکار، ماهر و مسلط)

بسلامت-همراه با تندرستی-تندرست-در پاسخ به خداحافظی گفته می شود

دخیل-پناه برده-توسل جسته به

خواهی نخواهی-نگا. خواه و ناخواه

بوی قرمه سبزی دادن سر-با زدن حرف های خطرناک موجب خطر جانی یا دردسر خود شدن

اُق زدن-بالا آوردن

در چاه افتادن-فریب خوردن

آزگار(زمان دراز)

از تیپ کسی بودن

 

چانه در چانه ی کسی گذاشتن-هم صحبت شدن-بحث و جدل کردن

آمد نیامد-فرخنده بودن و نبودن

بلغمی مزاج-آدم خونسرد و اخمو

 

تاق و توق-آواز بر هم خوردن دو چیز

آب رفتن-بی‌اعتبار شدن-کوچک شدن

راحت کردن-کشتن

رانده و مانده-بدبخت و وامانده
دست به گردن-در حال معاشقه-سریع الوصول

رفیق بازی-زیاده روی در دوستی کردن

شماره ی نوشته : ١- ۹ / ۷

بالا دست-صدر مجلس-حریف چیره

زبان گیره-وسیله ای که پزشک با آن زبان بیمار را هنگام معاینه گرفته و نگاه می دارد

خرت و پرت-اثاثه ی کم بها-خرده ریزه

دست بردار نبودن-پافشاری کردن-رها نکردن

دل و جگر چیزی را بیرون آوردن-چیزی را به هم ریختن-نامرتب و درهم و بر هم کردن

انگشت بر حرف نهادن(ایراد گرفتن، نکته‌گیری کردن، اعتراض کردن)

تو دل برو-با نمک و گیرا-کسی که مورد توجه قرار می گیرد

بیا و برو-دم و دستگاه-قدرت و حشمت

ذلیل شده-خوار و زبون-دشنام و نفرینی که زنان به کودکان بسیار شیطان خود می دهند

دلچرکی-ناخوشایندی-اکراه

آستین بر چشم گذاشتن(پنهان گریستن)

دو بامبی-دو دستی-با دو دست

خاج پرست-مسیحی-عیسوی-ارمنی-آشوری

پلک روی هم نگذاشتن-حتا لحظه ای نخوابیدن

زار بودن کار کسی-پیچیده و دشوار بودن کار کسی

ته نشست-رسوب

جو گندمی-مویی که تک تک سفید شده است-موی سیاه و سفید

خارش-خاریدن-نام بیماری خاریدن نشیمنگاه

پوست پلنگ پوشیدن-سخت به دشمنی برخاستن

چاره ساز-خداوند

تو کله ی کسی کردن-چیزی را به سختی به کسی آموختن

پَرت-بی معنی-مزخرف-دور افتاده-خلوت

تخت شدن-صاف و هموار شدن-کاملا نشئه شدن

ریق رحمت را سر کشیدن-ریغ رحمت را سر کشیدن

دهن کسی را آب انداختن-کسی را به طمع انداختن-میل شدید در کسی ایجاد کردن

بازار کوفه- بازار شام

 

چی-چه-چیز
تریاکی-معتاد به تریاک

بازرس-مامور بررسی و کنترل

روغنی-آلوده به روغن

در آش رشته گوشت دیدن-چیزی غیرمنتظره و دور از انتظار دیدن

آدم‌قحطی(کمیابی آدم های کارآمد)
 

پخش-پراکنده

آل آروادی-زن سخت بی‌حیا و بد‌رفتار

چشمک زن-نگا. چراغ چشمک زن

ریش و پشم-موهای صورت-ریش و سبیل

جهل کردن-در انکار چیزی پافشاری کردن

پسرخاله ی دسته دیزی-خویشاوندان نزدیک

اسم شب(کلمه‌ی رمز برای عبور به هنگام شب)

بر و بیا داشتن-رفت و آمد بسیار داشتن-دم و دستگاه داشتن

چوب بندی-داربست

به کسی رو دست زدن-به کسی حقه زدن-کسی را فریب دادن

پس افت-حقوق هنوز پرداخت نشده

رضا ترکی-پارچه ی ابریشمی یزدی که در مشهد به آن علی شیر خدا می گویند.
افتادن توی هچل(گرفتار دردسر و ناراحتی شدن)
ریز بینی-نکته سنجی-دقت

بنگی-معتاد به حشیش
جای کسی را خالی کردن-در جایی از کسی یاد کردن و آرزو کردن که کاش می بود

 
زائو-زنی که زاییده و در بستر است

خیابان گردی-بی کاری-ولگردی

 

جلز-نگا. جز

 

چپ بودن-چپ دست بودن-لوچ بودن-مخالف یودن
استخوان‌بندی-درست کردن انگاره و طرح

 

پُک-هر بار کشیدن سیگار و چپق و از این نوع

خوش ذوق-خوش سلیقه-خوش مشرب
خاله خاک انداز-همنشین سر و زبان دار

خام عقلی-حماقت-دیوانگی

تب کردن خر-پوشیدن لباس ضخیم در هوای گرم
دست کم گرفتن-کم بها دادن-اهمیت ندادن-حقیر شمردن

تمام وقت-شامل تمام ساعت های کار

تخته پاک کن-چیزی که با آن تخته سیاه را در کلاس پاک می کنند
چشم دوختن-زل زدن-با دقت چیزی را نگاه کردن
خارج رفتن-بیرون رفتن از خانه-رفتن به خارج از کشور
چراغ خواب-چراغ کم نوری در اتاق خواب

تف به روی تو-زهی بی شرم که تویی

زین کردن گربه ی کسی-کسی را به زحمت انداختن-کسی را گرفتار دردسر و ناراحتی کردن

 

خورد دادن-درخیاطی کم کم قسمت اضافی را از بین بردن-به زور به کسی خوراندن

زت زیاد-کوناه شده ی “عزت زیاد” در زبان لوطی ها

ته و توی چیزی را بالا آوردن-به اصل چیزی پی بردن-چیزی را تمام کردن
دنده ی کسی خاریدن-میل به کتک خوردن داشتن-کرم داشتن-تن کسی خاریدن

حیوون-نگا. حیوان

خراب کردن دختر-دختری را منحرف کردن

خیره-بی شرم-پر رو
پلاسیده-پژمرده-چروکیده

 

روز مبادا-روز سختی و پریشانی

چشم کار کردن-دیدن

داریه زنگی-دایره ای دارای سنج های کوچک که چون آن را بنوازند از آن ستج ها آواز بر می آید

دک و دهن-دک و پوز
چل نکه-پارچه ای که از انواع پارچه های بریده شده سر هم دوخته شده باشد

جیب خالی پز عالی-کسی که در عین تهی دستی افاده دارد و خودش را با ظاهرسازی بگیرد

زیج نشستن-خانه نشین شدن-انزوا گزیدن-از دوستان بریدن

دست به سینه-آماده ی فرمان-در نهایت ادب و احترام

راستی راستی-حقیقتن-واقعن

پریدن از خواب-بیدارشدن ناگهانی در اثر آوازی سخت یا خوابی آشفته
درق درق-صدای خوردن دو چیز سخت به هم

دری وری گفتن-سخنان نامربوط گفتن-چرند و پرند گفتن-آسمان و ریسمان به هم بافتن

دست به دهن رسیدن-چیزی اندک ولی کافی برای معاش داشتن
بالا تنه-از کمر به بالای بدن

آفتاب روی پشت بام جمع کردن(کاملا تنگدست بودن)

 

دلنگ و دلنگ-صدای زنگ و ناقوس

چینی بند-چینی بند زن

زیر چاق بودن-برای کاری آماده بودن-کاری را بلد بودن

چَپَری بی-درنگ-به سرعت